Lieveheersbeestjes: wie zijn ze? Hoeveel soorten?

Wat is de opluchting van de tuinman als hij lieveheersbeestjes op zijn roos ontdekt die bedekt zijn met bladluizen: hij weet heel goed dat dankzij deze kleine insecten zijn plant binnen enkele dagen veilig en wel zal zijn. Een echte geluksbrenger voor in de tuin, maar ook in de volksmond is het lieveheersbeestje erg populair. Zoom in op deze gevleugelde bondgenoot en zijn verschillende soorten.

Hoe herken je een lieveheersbeestje?

Lieveheersbeestjes, of coccinellids, zijn een familie van insecten binnen de orde Coleoptera. De meeste onderscheiden zich allereerst door hun kleine formaat, meestal tussen 0,1 cm en 1,5 cm. Hun lichaam heeft een plat ventraal oppervlak en de vorm van een ronde of ovale koepel. Het heeft ook zes korte poten, eindigend in gespleten klauwen. Hun kop is zwart, met twee witte vlekken aan elke kant, en heeft een paar kleine voelsprieten. Een lieveheersbeestje heeft dekschilden (voorvleugels die in rust de achtervleugels bedekken), die in kleur variëren en meestal helder zijn, en worden gekenmerkt door vlekken, stippen of banden. Er bestaat ook een grote diversiteit aan tinten binnen elke soort. Onder deze dekschilden bevinden zich de vleugels, transparant zwart en bijna twee keer zo lang.

De naam van het lieveheersbeestje komt uit het Latijn coccinusenwat scharlaken betekent, in verwijzing naar de klassieke rode kleur van zijn dekschilden.

Wat is de levenscyclus van het lieveheersbeestje?

Het leven van het lieveheersbeestje kent vier stadia: ei, larve, pop en adult. Aan het einde van de winter leggen de vrouwtjes honderden eieren met een lichtgele kleur, op het onderste deel van de planten die kolonies bladluizen herbergen. De larven komen dan een paar dagen na het uitzetten uit en beginnen zich onmiddellijk te voeden met hun prooi, net als hun ouders. Hun lichaam blijft in dit stadium zacht, langwerpig en vleugelloos, hoewel het tijdens de groei verschillende keren vervelt. Eenmaal in het laatste stadium komt de larve op een blad te rusten om in een pop te veranderen: hierin zal hij geleidelijk zijn volwassen vorm aannemen, door een ingewikkeld proces van metamorfose. Na een paar dagen komt dan eindelijk het moment van opkomst. De volwassene scheurt de envelop van zijn nimf en vliegt als een lieveheersbeestje, vandaar de naam ervan imago (volwassen en definitieve vorm). Het is dan lichtgeel; maar het wordt dan rood en ziet zijn stippen of markeringen na ongeveer achtenveertig uur verschijnen.

Er wordt aangenomen dat er tussen de lente en de late herfst elk jaar een tot twee generaties lieveheersbeestjes worden geboren. Anders gaan deze insecten tijdens het koude seizoen in diapauze: ze zoeken hun toevlucht onder stenen, boomschors, dode bladeren of in oude stronken.

De levensverwachting van een volwassen lieveheersbeestje is twee of drie jaar.

Hoeveel soorten lieveheersbeestjes zijn er?

Er zijn ongeveer 6.000 soorten lieveheersbeestjes verspreid over de hele wereld, waaronder 80 in Frankrijk. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, hangt het aantal stippen of vlekken dat het insect presenteert niet af van zijn leeftijd, maar van zijn soort, waarvan het een bepalende factor kan zijn. De herkenning van een lieveheersbeestje gebeurt anders door de observatie van zijn grootte, de kleur van zijn dekschilden, zijn vlekken en de patronen op de thorax of het hoofd. Hier is een overzicht van de soorten die u in uw tuin kunt tegenkomen.

Het zevenstippelig lieveheersbeestje

Coccinella septempunctata belichaamt de meest voorkomende soort in Frankrijk en Europa. Het meet tussen de 5 en 8 millimeter. De dekschilden, van een zeer helder rood, onthullen zeven punten: drie aan elke kant, en een laatste ter hoogte van de kruising tussen elk. Het wordt gedefinieerd als bladluis, in die zin dat het zich voornamelijk voedt met bladluizen.

Het lieveheersbeestje met twee stippen

Ook wel “tweepuntige adalie” genoemd (adalia bipunctata), is hij ook heel gemakkelijk te vinden in tuinen, en met name in hoge lagen zoals bomen of heggen. Zwart van kleur, het heeft twee gele of rode markeringen op zijn dekschilden. Hij volgt hetzelfde dieet als zijn neef met zeven punten, terwijl hij minder vraatzuchtig is.

Het tweeëntwintig-puntige lieveheersbeestje

Het is een van de kleinste van de familie en is zelden groter dan 4 tot 5 millimeter. Helemaal geel, het heeft zwarte poten en elf donkere vlekken op elke elytron. Hij leeft voornamelijk in de weiden en voedt zich alleen met paddenstoelen: hij is daarom mycofaag.

Het geruite lieveheersbeestje

Een andere kleine algemene soort, Propylea quartetimpunctata, of schaakbordlieveheersbeestje, wordt geïdentificeerd door zijn gele of lichtoranje dekschilden en zijn bijna rechthoekige zwarte stippen, die de algemene naam verklaren. Het komt vaak voor dat zijn vlekken tijdens zijn leven samenvloeien.

Het roze lieveheersbeestje

Soms “zigzag lieveheersbeestje” genoemd, Oenopia conglobata komt minder vaak voor en komt vooral voor in bossen. Het heeft dekschilden variërend van lichtroze tot oker, en veel zwarte vlekken (tot 16).

Het veertienpuntige lieveheersbeestje

Aanwezig in het grootste deel van Europa, is het gemakkelijk te herkennen aan zijn zwarte dekschilden met veertien gele vlekken (Coccinula kwartetimpustulata). Hij voedt zich voornamelijk met stuifmeel, vandaar dat je hem eerder op de bloemen in je tuin ziet.

Het lieveheersbeestje in de woestenij

Van zijn wetenschappelijke naam Hippodamia variegata, deze soort heeft een oranje of rode kleur, met zes zwarte vlekken die een cirkel vormen op zijn dekschilden. Een ander merkteken wordt toegevoegd aan de bovenkant, op de kruising zoals bij het zevenpuntige lieveheersbeestje. Op zijn pronotum (bovenste deel van de thorax) vallen ook twee punten en een witte rand op. De volwassene is bijzonder vraatzuchtig en kan tot 150 bladluizen per dag verslinden!

Aziatisch lieveheersbeestje

Er is de afgelopen jaren veel over gesproken: het Aziatische lieveheersbeestje (Harmonia axyridis) wordt nu beschouwd als een invasieve soort die schadelijk is voor de instandhouding van populaties inheemse lieveheersbeestjes. Het heeft inderdaad een enorme eetlust, en als het zich in eerste instantie voedt met bladluizen, valt het vervolgens de eieren en larven van zijn soortgenoten aan. Deze soort is ook een gezonde drager van een dodelijke parasitaire schimmel (microsporidia) voor andere lieveheersbeestjes.

Het is echter niet eenvoudig om het te identificeren: de verscheidenheid aan kleuren is zo groot dat er bijna 120 verschillende vormen in de wereld zijn. Hun aantal punten varieert over het algemeen tussen nul en negentien; als ze verschijnen, zien ze er over het algemeen slecht getekend uit.

Alleen de grootte (tussen de 6 en 8 millimeter) en de patronen van het pronotum (lijkend op de letter M of een kattenpoot) zijn bepalend voor herkenning.

Ze mogen niet verward worden…

Veel andere insecten worden vaak ten onrechte als lieveheersbeestjes beschouwd. We kunnen hier de clytre (clytra laeviuscula). Rood van kleur met zwarte vlekken, en lid van de keverfamilie, toch behoort hij tot de tak van Chrysomelidae. Het heeft ook een groter lichaam, dat op volwassen leeftijd tot 10 millimeter kan meten.

Dit is ook het geval bij de vierpuntige mylabra, met een meer langwerpige fysionomie, of bij de keverfamilie.

Waarom noemen we het lieveheersbeestje “verdomme beest”?

Deze uitdrukking is eigenlijk ontleend aan een legende uit de tiende eeuw. Ter dood veroordeeld voor een moord gepleegd in Parijs, moest een man die beweerde dat hij onschuldig was, onthoofd worden. Op de dag van zijn openbare executie landde er echter een lieveheersbeestje in zijn nek. De beul zou hebben geprobeerd hem weg te jagen, maar de kever kwam verschillende keren terug om op dezelfde plek te landen. Koning Robert II, bekend als Le Pieux, zag daar toen goddelijke tussenkomst en besloot de veroordeelde gratie te verlenen. De echte moordenaar werd enkele dagen later ook gevonden. Sinds die dag associeert het volksgeloof het lieveheersbeestje met een geluksbrenger die niet mag worden verpletterd.