Vleermuiswinterslaap: waar, wanneer, hoe?

Wanneer de kou de natuur en de omgeving overspoelt Insecten zeldzamer worden, vleermuizen verdwijnen uit het landschap. Ze trekken zich terug in kelders, grotten of zolders, waar hun stofwisseling energie bespaart door de hartslag en ademhaling te vertragen. Maandenlang blijven de vleermuizen roerloos, op de loer in de duisternis, met behulp van hun vetreserves om te overleven. Sommige soorten overwinteren alleen, andere in kolonies, en zoals we in dit artikel zullen ontdekken, kan elke verstoring hun voortbestaan ​​in gevaar brengen.

Welke vleermuizen leven in Frankrijk?

Frankrijk is de thuisbasis 34 soortenallemaal beschermd op nationaal en Europees niveau. Deze zoogdieren van de orde Chiroptera behoren hoofdzakelijk tot 2 families: vespertilionidae en rhinolophidae. Tot de meest voorkomende behoren de dwergvleermuizenzoals de gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus), Nathusius’ dwergvleermuis (Pipistrellus nathusii) en de dwergvleermuis (Pipistrellus pygmaeus). De grotere hoefijzerneus (Rhinolophus ferrumequinum) en de kleine hoefijzerneus (Rhinolophus hipposideros) behoren tot de emblematische soorten, net als de bakkebaardmuis (Myotis mystacinus), de Daubenton-muis (Myotis daubentonii) en de rufous vleermuis (Plecotus auritus). Sommige soorten zijn meer zeldzaam en bedreigdzoals de Schreibers-miniopter (Miniopterus schreibersii), de barbastelle van Europa (Barbastella barbastellus) of tweekleurige serotonine (Vespertilio murinus), allemaal vermeld op de rode lijst van soorten in gevaar. Anderen, zoals de Bechstein-muis (Myotis bechsteinii) of de grote muis (Myotis myotis), vereisen zeer specifieke omstandigheden om te reproduceren of overwinterenwaardoor ze bijzonder zijn kwetsbaar (zie hieronder).

Waarom houden vleermuizen een winterslaap?

In de winter gaat de vegetatie inactief en verdwijnen insecten, waardoor soorten hun belangrijkste voedselbron worden ontnomen. In plaats van lange afstanden te migreren zoals sommige vogels, kiest de meerderheid ervoor om in een diepe slaapwaardoor ze hun energie sparen totdat de lente terugkeert. Tijdens de winterslaap daalt hun lichaamstemperatuur bijna tot die van de omgeving, tot 5°C of minder. DE hartslagdie tijdens de vlucht 400 keer per minuut kan verslaan, daalt tot minder dan 10 slagen. De ademhaling vertraagt ​​en wordt meer gespreid: de stofwisseling vertraagt. In deze staat van verdoving trekken de overwinteraars voort vetreserves verzameld in de herfst. Een vleermuis in winterslaap kan dus wekenlang bewegingloos blijven, met de vleugels tegen het lichaam gevouwen, zonder te drinken of te eten.

Waar overwinteren vleermuizen?

Om de winter door te brengen zoeken vleermuizen een temperatuur tussen de 4 en 10°C, waardoor ze vorst vermijden maar ook alles voorkomen voortijdig ontwaken. De luchtvochtigheid moet hoog blijven om uitdroging van hun dunne vleugelmembranen te voorkomen. Deze omstandigheden zijn te vinden in natuurlijke of kunstmatige schuilplaatsen, genaamd winter schuilplaatsen. De meest typische zijn grotten, spelonken, kelders, verlaten mijnen of niet meer gebruikte spoortunnels. In deze donkere schuilplaatsen blijft de temperatuur de hele winter constant. Bepaalde soorten, zoals de grote hoefijzerneus of de bakkebaardmuis, verzamelen zich daar met tientallen of honderden en vormen echte kolonies. Anderen geven de voorkeur aan isolatie: de kleine hoefijzerneus of de gewone hoefijzerneus staan ​​op zichzelf, soms verborgen in een spleet of achter een steen. In de stad of op het platteland kunnen ze ook schuilen op rustige zolders, onder bruggen of in holle bomen. Bepaalde grote kelders (bijvoorbeeld op het platteland of waar wijn wordt geproduceerd) of oude koelers vormen echte winterslaapreservaten, wetenschappelijk gecontroleerd door natuuronderzoekersverenigingen.

Wanneer en hoe vindt de winterslaap plaats?

Het ingaan van de winterslaap is sterk afhankelijk van het plaatselijke klimaat, maar duurt over het algemeen van eind oktober tot maart of april. In de ten zuiden van FrankrijkBepaalde soorten verlengen hun activiteit tot november, terwijl ze in de bergen vanaf september schuilen. Vóór de winter jagen vleermuizen intensief om zich op te bouwen vetreserveswaardoor ze hun gewicht kunnen verdubbelen. Ze zullen ook paren. Omdat hun bevruchting wordt uitgesteld, zal het sperma bewaard blijven tot het ontwaken in de lente, wanneer het vrouwtje ovuleert en begint te drachten. Tijdens de winterslaap doorlopen vleermuizen verschillende fases diepe verdovingafgewisseld met korte ontwakingen, soms om zichzelf te herpositioneren, condensdruppels te drinken of van houding te veranderen (bij een verstoring). Elke ontwaking verbruikt een aanzienlijk deel van hun reserves; daarom is de rust van de site essentieel. Als de zonnige dagen terugkeren, stijgt de buitentemperatuur, verschijnen de insecten weer en worden de vleermuizen langzamerhand wakker. De zoogdieren verlaten vervolgens hun schuilplaatsen om opnieuw te jagen en hun broedkolonies te vinden.

Hebben vleermuizen speciale behoeften tijdens hun winterslaap?

Sommige soorten onderscheiden zich door vereisten heel streng om de winter door te komen, en deze beperkingen maken hen bijzonder kwetsbaar. Dit is het geval bij de Bechstein-muizen en de grotere muizen die slaapplaatsen zoeken met een stabiele temperatuurhoog maar niet te hoog, en constante vochtigheid, omstandigheden die vooral voorkomen in diepe grotten, oude steengroeven of grote natuurlijke holtes. In tegenstelling tot de dwergvleermuis, die in kleine kieren of zolders kan kruipen, hebben deze soorten ruimte en rust nodig. Vaak overwinteren ze daar talrijke koloniesgegroepeerd om warmteverlies en menselijke verstoring te beperken, kunnen een energie-dure wake-up call veroorzaken. Elke voortijdige exit put hun vetreserves uit en verhoogt het risico aanzienlijk sterfte. Bovendien reproduceren deze vleermuizen zich langzaam en hebben ze doorgaans slechts één nestje per jaar. Als hun winterslaap wordt verstoord, kunnen ze in het voorjaar sterven of minder jongen krijgen. Het beschermen van hun winterverblijven is daarom essentieel om het voortbestaan ​​van toekomstige generaties vleermuizen te garanderen.

Houden alle vleermuizen een winterslaap?

Niet alle vleermuizen overwinteren in de strikte zin van het woord. Wanneer voedsel schaars wordt, verhuizen sommigen er liever naartoe mildere streken in plaats van langdurig in slaap te vallen. Dit is het geval met de Nathusius dwergvleermuis, die honderden kilometers kan afleggen tussen Noord-Europa en Zuid-Frankrijk. Anderen, zoals de gewone noctule, maken kortere migraties, eenvoudigweg op zoek naar beter beschutte gebieden. In kust- en mediterrane gebieden, waar de winters mild zijn en sommige insecten nog steeds vliegen, nemen bepaalde soorten er genoegen mee hun activiteit te vertragen en af ​​en toe te jagen tijdens gematigde avonden. Dit “semi-winterslaap” stelt hen in staat een zekere flexibiliteit te behouden bij temperatuurveranderingen.

Bedreigt klimaatverandering hun winterslaap?

Mildere winters kunnen dit veroorzaken voortijdig ontwakenterwijl er nog niet genoeg insecten zijn om de vleermuizen te voeden. Deze onnodige onderbrekingen putten hun vetreserves uit en veroorzaken een aanzienlijke sterfte. Verder is de koude periodes Plotselinge aanvallen na een milde periode zullen waarschijnlijk individuen in de val lokken die te vroeg zijn vertrokken. Bepaalde soorten, die ooit trouw waren aan een specifieke slaapplaats, moeten nu verhuizen om omstandigheden te vinden die bevorderlijk zijn voor hun winterslaap. Ooit worden ideale grotten bijvoorbeeld te heet of te droog. Klimaatverandering verandert ook de soorten verspreiding : populaties breiden hun verspreidingsgebied uit naar het noorden, terwijl andere lokaal zeldzamer worden. Volgens wetenschappers zou de intensivering van deze migraties het natuurlijke evenwicht en de voortplantingsperioden van vleermuizen kunnen verstoren.

Door Nathalie Truche – Gepubliceerd op 15-10-2025 Bat