Van kikkervisje tot kikker: uitleg en anekdotes

De metamorfose van het kikkervisje in een kikker is een proces waarvan de duur uiterst variabel is, de duurzaamheid van de soort verplicht. Batrachianen proberen zich aan te passen om te overleven. Bovendien worden veel bedreigde diersoorten nu beschermd in Frankrijk bij decreet van 19 november 2007. Hier is een schets van hoe de verschillende stadia van ontwikkeling plaatsvinden, van de larvale staat totdat de kikker uit zijn aquatische omgeving komt om te kwaken in de buurt van vijvers tijdens de paartijd.

Presentatie van de Batrachiërs

De klasse van batrachians, ook wel amfibieën genoemd, heeft duizenden soorten, waaronder 6.500 vermelde soorten. Het bestaat uit drie groepen:

• Anurans (pad, kikker en boomkikker),
• De wormsalamanders, gymnophiones of apodes, wormvormige amfibieën (Atretochoana eiseltityfoon…),
• Urodeles (salamander, salamander…).

Veel Batrachians leven als larven in het water en als ze volwassen zijn op het land. Sommigen van hen evolueren in de onmiddellijke nabijheid van een wateromgeving en brengen lange tijd onder water door. Wortelwormen en urodelen behouden hun staart op volwassen leeftijd, wat niet het geval is bij anurans.

In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is de kikker niet het vrouwtje van de pad. Pad, kikker en boomkikker zijn verschillend, hoewel ze tot dezelfde groep behoren. Ze onderscheiden zich door hun fysieke kenmerken, hun soort leefgebied en zelfs door de manier waarop ze hun eieren leggen. Aan de andere kant hebben anurans in de overgrote meerderheid van de gevallen een vergelijkbare reproductiewijze.

Lente: het seizoen van de “Anurans”

In het vroege voorjaar, wanneer de buitentemperatuur enkele dagen stijgt, verzamelen de Anurans zich in een gebied waar eieren worden gelegd. Tijdens dit paarseizoen blazen de mannetjes hun keelzak op, een soort klankbord bestaande uit een flexibel membraan, en kwaken dan. Vrouwtjes worden aangetrokken door het baltslied dat ze in de wijde omtrek waarnemen.

Een vrouwelijke anuran kan tot 20.000 eieren leggen met een diameter van maximaal 5 mm. Kikkers zijn over het algemeen ovulair, dat wil zeggen dat ze hun eieren leggen – die niets anders zijn dan volwassen eitjes – en deze worden door het mannetje bevrucht buiten het maternale organisme. De duur van de bevruchting varieert van 2 tot 21 dagen. Hierdoor kan het vrouwtje wachten op de meest gunstige weersperiode om eieren te leggen.

Stadia van de ontwikkeling van kikkers

De ontwikkelingstijd van kikkervisje tot kikker varieert van eenvoudig tot drievoudig, afhankelijk van de overvloed of juist het gebrek aan voedsel en de temperatuur van het watermilieu. Het is tijdens de eerste vijf weken dat het kikkervisje het meeste risico loopt om opgegeten te worden door vissen en andere roofdieren.

De verschillende stadia van metamorfose zijn als volgt:

• De bevruchte eicel omgeven door een geleiachtig ganggesteente dat bij contact met water opzwelt, ziet eruit als een kruisbes met een diameter tot 3 mm, met een zwarte stip in het midden die overgaat in een bewegende komma: het is een kikkervisje in het ei.
• 5 tot 10 dagen na het leggen vindt het uitkomen plaats: deze larve heeft nog geen bek maar een hoornige snavel, geen kieuwen en de ogen zijn gesloten. Zijn ademhaling is cutaan. Het heeft nog voldoende voedselreserves. Hij hecht zich dankzij een zuignap aan een kiezelsteen of een waterplant en begint dan dankzij zijn staart heel snel in het water te bewegen.
• Binnen een paar dagen worden kieuwen, operculum, anus en mond gevormd.
• Na een week verschijnt er een spiracle en worden de uitwendige kieuwen vervangen door inwendige kieuwen. Het aquatische ademhalingssysteem treedt in werking.
• Gedurende 2 maanden blijft het kikkervisje groeien. Zijn geile snavel wordt gebruikt om de lijken van slakken en andere kikkervisjes te raspen om zichzelf te voeden, want na deze 8 weken is het een alleseter.
• Na 80 dagen ontwikkelen de achterpoten zich.
• Na 95 dagen verschijnen de voorpoten: de linker komt uit het spiracle. De lijn verschijnt ter hoogte van het operculum na spontane autolyse.
• De staart gaat achteruit, de longen functioneren, de kieuwen resorberen.

Na 4 maanden kan het kikkervisje uit het water komen om op grote stenen te landen. Hij springt van steen naar steen: het kikkervisje is een kikker geworden.

De grote kwetsbaarheid van het kikkervisje

Het kikkervisje bestaat uit een grote kop en een zwemmende staart waardoor het in het water beweegt. Zoals we eerder hebben gezien, heeft hij geen poten en is hij uitgerust met kieuwen – inwendig of uitwendig – waardoor hij ademt. In dit stadium is het erg kwetsbaar:

• Aan vervuiling, en in het bijzonder aan extreem dodelijke nitraten.
• Wanneer hun verblijfplaats opdroogt (vijver, vijver, plas, enz.),
• Voor roofdieren (vissen, enz.).

Het kikkervisje besteedt zijn tijd aan eten. Het menu bestaat uit protozoa, planktonische algen en zelfs bacteriën. Soms eten de kikkervisjes elkaar op.

Een ovoviviparous kikker in Indonesië

De natuur is nog niet klaar met ons te verrassen! Ten oosten van Borneo (Indonesië), in het hart van het equatoriale bos van Sulawesi, een verbazingwekkende kikker, Limnonectes larvaepartus, werd ontdekt door Djoko Iskandar, zoöloog herpetoloog. Wat het onderscheidt van alle andere amfibieën, is dat het geen eieren legt, maar reeds gevormde kikkervisjes baart. Met andere woorden, bij deze kikker heeft de larvale metamorfose al plaatsgevonden in het lichaam van de moeder.

We weten nog steeds niet precies hoe de bevruchting van dit vrouwtje door het mannetje verloopt. Het lijkt er in ieder geval op dat deze zeer eigenaardige kikker ovoviviparous is, dat wil zeggen dat het uitkomen van de eieren plaatsvindt in de baarmoeder van de moeder, zoals het geval is bij bepaalde vissen… Deze directe ontwikkeling zou verband kunnen houden met klimatologische omstandigheden en bewijst dat het proces evolueert om de duurzaamheid van de soort te waarborgen.

Kikkervisjes, een ontwikkeling à la carte

Om ondanks bepaalde schadelijke externe omstandigheden te kunnen overleven, kan het kikkervisje zijn ontwikkelingsproces versnellen om zich sneller aan het watermilieu te kunnen onttrekken. Deze bijzonderheid stelt bepaalde soorten batrachiërs in staat om te ontsnappen aan bestaansomstandigheden die onmogelijk te verdragen zijn, zoals het opdrogen van hun wateromgeving.

Andere door wetenschappers bestudeerde voorbeelden bewijzen dat de metamorfose van het kikkervisje een beetje à la carte plaatsvindt om de risico’s van verzwakking of zelfs het verdwijnen van een soort te beperken. Voor anderen worden de eieren niet rechtstreeks in een vijver afgezet, maar onder de bladeren van planten die over een wateromgeving hangen, zodat ze worden beschermd totdat ze uitkomen. Zodra de eitjes uitkomen vallen de larven in het water waar ze zich ontwikkelen.

Alle batrachians zonder uitzondering zijn ecologisch buitengewoon nuttig. Helaas wordt 20% van de batracische soorten in Frankrijk met uitsterven bedreigd. Dit is de reden waarom bij decreet (19 november 2007) een lijst van amfibieën werd vastgesteld om de beschermingsmethoden van bedreigde soorten te definiëren.