Schitterende Swallowtail of Great Swallowtail gele en zwarte vlinder

De zwaluwstaartzwaluw is niet alleen de grootste vlinder van Frankrijk, maar ook een van de mooiste. Op een gele en zwarte achtergrond vertonen zijn gekanteelde vleugels verschillende complexe patronen onderbroken door felle kleuren. Close-up van een mot die dol is op venkel, peterselie en andere sterk geurende planten.

De zwaluwstaart, zwaluwstaart of zwaluwstaart

De zwaluwstaart (papilio zwaluwstaart) behoort tot de orde Lepidoptera en de familie Papilionidae. Dit brengt de grootste dagvlinders ter wereld samen: ornithoptera, van de Griekse termen ornithos en pteron, vogelvleugels. Alle leden van deze familie dragen een staartaanhangsel op elke achtervleugel, vandaar de algemene naam die met het insect wordt geassocieerd: grote zwaluwstaart of zwaluwstaart. Voor de goede orde, Machaon is een chirurg en held van de Trojaanse oorlog in de Griekse mythologie. De Zweedse natuuronderzoeker Carl von Linnaeus, die deze soort definieerde en benoemde, kende de vlinders namen van Griekse karakters toe. Een traditie die zijn opvolgers hebben overgenomen.

De zwaluwstaart, een prachtige geel met zwarte vlinder

De grootste dagelijkse vlinder op het vasteland van Frankrijk is 3 tot 9 cm lang, 7 tot 9 cm breed en weegt ongeveer 0,5 g. De zwaluwstaart onderscheidt zich door zijn lichtgele kleurstelling en zijn gekartelde vleugels versierd met ingewikkelde ontwerpen. De voorvleugels, breed en driehoekig, hebben zwarte patronen, nerven en randen. De achtervleugels, klein en rond, zijn erg mooi: omgeven door een zwarte rand en nerven, vertonen ze ook een rij donkerblauwe vlekken en een rode ocellus, omcirkeld in zwart en blauw. In tegenstelling tot andere soorten vlinders, is het seksuele dimorfisme bij de zwaluwstaartvlinder niet erg uitgesproken, het vrouwtje is iets groter dan het mannetje.

De zeer floristische volwassen zwaluwstaart

Zwaluwstaartzwaluwstaarten komen voor op het gematigde noordelijk halfrond, van Europa tot Noord-Afrika, Klein-Azië en Noord-Amerika. Op het vasteland van Frankrijk komt de soort vaker voor in de landelijke gebieden van alle departementen, inclusief Corsica. In zijn volwassen stadium dwaalt de mot door alle open, bloemrijke en nectarrijke omgevingen: weiden, heuvels, bosjes, bermen, oevers, tuinen… tot op 1800 meter hoogte. Een kenmerk van de vlinders is dat ze continu met hun vleugels fladderen tijdens het foerageren. Deze zwevende vlucht, snel en ononderbroken, wordt verklaard door zijn gewicht. Te zwaar in vergelijking met de bloem, de zwaluwstaart kan hem inderdaad kantelen en al zijn nectar morsen!

De zwaluwstaart of grote kernboor

Direct na de paring – die twee tot drie uur duurt – gaat het vrouwtje op zoek naar waardplanten die haar toekomstige kroost kunnen voeden. Het leggen van eieren wordt over het algemeen uitgevoerd op planten van de Umbelliferae-familie (Apiaceae) die een uitgesproken geur en een chemische samenstelling gemeen hebben die bij veel diersoorten giftig blijkt te zijn (zoals hemlocks). Onder de voedselplanten die door het vrouwtje worden geselecteerd, kunnen we de wortel noemen, waaraan de zwaluwstaart een andere van zijn gebruikelijke namen te danken heeft (grote kern). Namelijk dat zijn buitensporige aantrekkingskracht op de oranje apiaceae ervoor had gezorgd dat hij vroeger als een plaag werd beschouwd. Naast wortels is de keuze van de toekomstige moeder ook dille, venkel, peterselie, pastinaak, citroenboom of zelfs sinaasappelboom.

De misselijkmakende slagtand van de zwaluwstaartrups

Zodra de schermbloem is gevonden, legt het vrouwtje tot 200 bolvormige eieren, die ze elke 5 seconden een voor een op verschillende plaatsen op de plant afzetten. Eerst geel dan bruin, de eitjes komen na 5 tot 10 dagen uit om de larven los te laten. Deze krijgen snel een lichtgroene kleur en kleine oranjerode vlekjes op dunne zwarte ringen. Het larvenstadium duurt ongeveer een maand waarin de rups alleen maar eet. Geconfronteerd met een bedreiging, past het een verdedigingsstrategie toe die specifiek is voor papilioniden: het richt een vlezig en gevorkt orgaan (osmeterium) op dat zich op het prothoracale segment bevindt en dat een misselijkmakende geur verspreidt. De stinkende afscheiding is bedoeld om parasitoïde soorten (mieren, wespen, vliegen, etc.) af te weren die zouden hebben geprobeerd er eieren op te leggen.

Machaon: meerdere generaties per jaar

Na een maand heeft de rups genoeg blad gegeten om zijn uiteindelijke grootte te bereiken. Het stopt dan met eten en zoekt naar een stengel – meestal op de bodem van zijn voederplant – waarop hij zijn metamorfose kan voltooien. In dit perspectief wikkelt de rups zich in een pop die hij vastzet met zijden draad en zijn cremaster-spier aan het uiteinde van de buik. Afhankelijk van de verspreiding komt het imago in juli tevoorschijn en baart een tweede generatie die overwintert en het volgende voorjaar uitkomt. In het noorden van zijn verspreidingsgebied en op de alpiene niveaus brengt de zwaluwstaart over het algemeen slechts één generatie voort, terwijl de meest gunstige omgevingen – landen en warme jaren – drie generaties huisvesten.

Kort leven voor zwaluwstaart

De rups is een favoriete prooi voor roofdieren zoals zangvogels, spinnen of reptielen die tot 65% van zijn aantal kunnen onderdrukken. Een veel voorkomende soort in zijn verspreidingsgebied, waaronder Frankrijk, is de zwaluwstaartzwaluwstaart geclassificeerd als minst zorgwekkend door de Internationale Unie voor het behoud van de natuur (IUCN). Er moet echter worden opgemerkt dat de vlinder wordt beschermd in verschillende Midden-Europese landen (Hongarije, Roemenië, Moldavië, Slovenië), in bepaalde regio’s van Oostenrijk en Duitsland, evenals in sommige Zwitserse kantons. Zoals veel Lepidoptera wordt de zwaluwstaartzwaluwstaart bedreigd door menselijk ingrijpen in open ruimtes, of het nu gaat om intensief en dichtbij maaien, cultiveren of het ongepast gebruik van fytosanitaire producten. De levensverwachting van de vlinder ligt tussen de 8 en 10 maanden.