Pyrenese desman of trompetrat, klein zoogdier met een slurf

Bijna blind en uitgerust met een lange slurf, doet de Pyreneese desman denken aan zijn neef de mol, maar hun leefgebied is totaal anders. De trompetrat leeft voornamelijk in het water waar hij gedwongen wordt zich als een kabouter voort te bewegen, anders zou hij door zijn waterafstotende vacht naar de oppervlakte worden gebracht. Licht op een nachtelijke en discrete insecteneter die laat werd ontdekt.

De Pyrenese desman, een Tulpidae

Bijgenaamd de trompetrat, de Pyreneese desman (Galemys pyrenaicus) is een endemische soort die behoort tot de orde Soricomorphs en de familie Talpidae, zoals de mol. De Pyreneese desman meet 24 tot 29 cm – waarvan meer dan de helft voor de staart – en weegt tussen de 50 en 60 g. Met uitsterven bedreigd, maken de twee soorten desman die in de wereld worden verspreid, echter geen deel uit van hetzelfde geslacht:

• De Russische desman, van het geslacht Desmana, leeft in de stroomgebieden van de Wolga, de Oeral en de Don;
• De Pyrenese desman, de enige vertegenwoordiger van het geslacht Galemys, wordt gevonden in de gelijknamige regio.

De trompetrat, gesneden om te zwemmen

Met een grijsbruine vacht van boven en zilverwit van onderen, heeft de Pyreneese desman veel kenmerken die zijn aangepast aan een semi-aquatisch leven:

• Een langwerpig lichaam en een conische kop waardoor het een taps toelopend uiterlijk krijgt;
• Kleine ogen en vlagloze oren verborgen onder bont;
• Verkleinde voorpoten, naar buiten gedraaid en voorzien van vinnen;
• Lange achterpoten die hij als peddels gebruikt;
• Een grote geschubde staart die aan het uiteinde enigszins is afgeplat en die als roer dient;
• Scherpe klauwen waardoor hij zich aan gladde rotsen kan vastklampen;
• Een vacht die bestaat uit twee lagen haar die een isolerende luchtlaag creëren die hem beschermt tegen water en kou;
• Een stof die wordt afgescheiden door een buikklier waarmee hij zich dagelijks verzorgt om zijn vacht goed afgesloten te houden.

De lange stam van de Pyrenese desman

Het hoofd van de desman wordt verlengd door een beweegbare en grijpbare stam die ongeveer 2 tot 3 cm lang is. Net als bij de olifant is de overontwikkelde appendix het resultaat van de ontmoeting tussen zijn neusgaten en zijn bovenlip. Uitgerust met tast- en reukorganen en vibrissae, speelt de proboscis van de desman een essentiële rol bij het vinden van zijn oriëntatie en het onderzoeken van zijn omgeving op zoek naar voedsel. Dit nasale attribuut geeft hem zintuiglijke vermogens die zijn slechte gezichtsvermogen compenseren, aangezien de desman bijna blind is.

De desman, een endemische soort

Zoals de naam al doet vermoeden, komt de Pyrenese desman voor in de Pyreneeën, zowel op zeeniveau als in de bergen. Het dier is ook endemisch in de noordwestelijke wijk van het Iberisch schiereiland, Spanje en Portugal. In deze regio’s bevolkt het waterwegen, zoals moerassen, rivieren, kunstmatige en natuurlijke meren tot 2600 meter hoogte. De soort lijkt de voorkeur te geven aan aquatische omgevingen met een constante of sterke stroming, waarvan de bodem bedekt is met kiezels en grind. De zeldzame keren dat de Pyrenese desman niet jaagt, zoekt hij zijn toevlucht in een verlaten hol genesteld op met gras begroeide, halfschaduwrijke oevers. Onderdak genoemd, het zijn over het algemeen kleine holtes versierd met plantenresten.

De Pyrenese desman, een hyperactief dier

De Pyreneese desman voedt zich voornamelijk met waterinsecten en larven die op de bodem van het water zijn begraven en die hij met zijn slurf wegspoelt. Zijn vraatzucht vereist een dagelijkse inname van voedsel dat gelijk is aan meer dan een derde van zijn gewicht, of ongeveer 20 g. Zeer comfortabel in het water, hij maakt gemakkelijk meerdere duiken achter elkaar en weet ongeveer dertig seconden in apneu te blijven. Deze hoge caloriebehoefte komt door zijn energieverbruik: het dier moet namelijk constant in het water actief zijn, anders zou het isolerende luchtlaagje in zijn vacht het naar de oppervlakte brengen. De Pyreneese herder is constant opgewonden: hij zwemt, klimt, rent, eet, verzorgt zichzelf en rust slechts een paar minuten tot een paar uur.

De weinig bekende mores van de trompettist

Dankzij zijn waterafstotende vacht blijft de Pyrenese desman zelfs in de winter de waterwegen op grote hoogte bezoeken, terwijl andere bergzoogdieren, zoals marmotten, in winterslaap gaan. Hoewel hij het hele jaar door actief is, is de Pyreneese desman moeilijk waar te nemen omdat hij erg discreet en in wezen nachtdieren is. Het dier bevindt zich in het water of op zijn slaapplaats. Beschreven in 1811 alleen door de Franse natuuronderzoeker Étienne Geoffroy Saint-Hilaire, blijft de trompetrat nog steeds een mysterie voor wetenschappers die er geen informatie over hebben.

De desman van de Pyreneeën, trouw voor het leven

De seksuele activiteit van het mannetje loopt van november tot mei en die van het vrouwtje van januari tot juni. Studies hebben drie drachtpieken waargenomen (februari, maart en mei), zonder te kunnen concluderen dat er een gelijk aantal nesten is. Het vrouwtje baart ongeveer 5 jongen die ze 1 maand zoogt en die na ongeveer 6 maanden geslachtsrijp zijn. Pyreneese desmans leven in paren en blijven hun hele leven trouw. Buiten de paartijd zijn ze solitair en niet erg gezellig. Zo doden twee individuen die in gevangenschap zijn samengebracht elkaar, ongeacht de combinatie van geslachten. Dit gedrag maakt het daarom onmogelijk om fokprogramma’s te overwegen die de soort kunnen beschermen tegen uitsterven.

Zorgwekkende situatie voor de trompetrat

De nerts, de otter – die een sterke comeback maakt na bijna te zijn verdwenen – en katten zijn de belangrijkste roofdieren van de Pyrenese desman. De bouw van dammen en waterkrachtcentrales, de ontwikkeling van de oevers van rivieren (waardoor de oevers waar het dier leeft worden vernietigd of gebetonneerd) of zelfs de lozing van afvalwater hebben het leefgebied van de trompetrat ingrijpend veranderd. Naast de vermindering of versnippering van zijn verspreidingsgebied, zijn de tulpidae erg gevoelig voor vervuiling en moeten ze, om te overleven, evolueren in waterwegen van goede kwaliteit. De trompetrat staat vermeld als kwetsbaar op de Rode Lijst van bedreigde diersoorten van de Internationale Unie voor het behoud van de natuur (IUCN) en wordt beschermd. De levensverwachting is tussen de 2 en 3 jaar in het wild.