Noorse rat of rioolrat: wie is hij? Hoe leeft hij?

Of het nu Noorse rat of rioolrat wordt genoemd, het dier blijft hetzelfde. In de zomer van 2022 kwamen de wildgroei en de overlast die het veroorzaakt in Parijs aan de orde tijdens een gemeenteraadsvergadering die voor opschudding zorgde in de media. Maar het is duidelijk dat onze samenlevingen het steeds moeilijker vinden om te praten over overlast van dieren, een standpunt dat waarschijnlijk wordt aangewakkerd door een vorm van collectief schuldgevoel jegens een natuur die volgens specialisten er slecht aan toe is. Dit artikel is een gelegenheid om de rioolrat in al zijn dimensies te bespreken, om beter te begrijpen wie hij werkelijk is.

Waar komt de rioolrat vandaan?

De rioolrat heeft de wetenschappelijke naam van Bruine rat, Noorse rat. Het wordt ook wel bruine rat genoemd. Dit knaagdier komt uit Japan, China en Rusland. Het was in de 9e eeuw dat het in Europa aankwam. Het waren de Vikingen die het brachten, vandaar de wetenschapper. Tegenwoordig is dit dier overal ter wereld aanwezig, met uitzondering van Antarctica.

Hoe ziet de rioolrat eruit?

Het lichaam van een volwassen rioolrat meet tussen de 19 en 26 cm, verlengd met een geringde en zeer kleine harige staart waarvan de lengte tussen de 17 en 23 cm ligt. De kleur van zijn haar is bruingrijs en kan moeilijk te onderscheiden zijn van de zwarte rat. Hun meest opvallende verschil zit in de lengte van hun staart, die langer is dan het lichaam bij zwarte ratten.

Als hij volgroeid is, weegt een bruine rat tussen de 250 en 500 g, waarbij het mannetje over het algemeen groter is dan het vrouwtje. Het heeft kleine oren en rode of zwarte ogen. Op elk van zijn poten heeft hij 5 vingers. De voorpoten worden vrij vaak gemobiliseerd, vooral om te wassen en te eten. Zijn kop eindigt in een spitse snuit met snorharen, zo handig om in het donker de weg te vinden.

Het is een vrij atletisch dier met goed ontwikkelde spieren. Hierdoor kan hij rennen en springen tot 1 m hoog en 1,20 m lang. De rat is ook een zeer goede zwemmer en kan een afstand van 800 m afleggen.

Wat eet de rioolrat?

De rioolrat is een alleseter. Hij waardeert duidelijk vlees, hij eet ook fruit en ontbijtgranen. Maar zoals veel alleseters is hij opportunistisch en past hij zich aan aan de middelen die zijn omgeving biedt. Dit is de reden waarom het dieet van een rat die in een landelijke omgeving leeft, heel anders is dan dat van een rat die in een stad leeft. De eerste geeft de voorkeur aan ontbijtgranen, terwijl de tweede geneigd is om in vuilnisbakken te snuffelen. Als hij niet beperkt is, kan hij elke dag het equivalent van 10% van zijn gewicht aan voedsel eten.

Zijn instinct zorgt ervoor dat hij op zijn hoede is voor elk nieuw voedingsmiddel. Maar als het voedsel eenmaal is gevalideerd door een peer, wordt het door de hele groep geadopteerd. Sociale organisatie leidt ertoe dat de gedomineerden het risico nemen om het nieuwe voedsel te proeven. De angst is zo groot dat het enkele dagen kan duren voordat het eten eindelijk geproefd is.

Waar woont de rioolrat?

De rioolrat leeft niet alleen in het riool. Het is natuurlijk erg aanwezig in de steden. Als het zich in de zomer kan ontwikkelen in de omliggende velden, zal het terugkeren naar de stedelijke gebieden, die in de winter warmer zijn. Hij woont in huizen, ingegraven in reeds bestaande gaten of die hij in de muren of de vloer heeft gegraven. Het is ook te vinden op zolders en kelders. Buiten het huis leeft hij in rioleringen en holen die in de tuin of midden op stortplaatsen zijn gegraven. Hij organiseert zijn nest altijd om meerdere uitgangen te hebben voor het geval het nodig is om te vluchten.

Ratten zijn ’s nachts actief, maar laten sporen achter die hun aanwezigheid duidelijk aangeven. Hier zijn enkele voorbeelden :

• Uitwerpselen en kleine uitwerpselen zoals grote zwarte rijstkorrels;
• pootafdrukken;
• Aanwezigheid van gaten in dozen en voedselzakken;
• Aanwezigheid van stukjes krantenpapier die werden gebruikt om hun nesten te maken.

Als je een beetje een neus hebt, ruik je misschien ook een sterke geur van muskus en ammoniak.

Een gefokte rioolrat kan tussen de 2 en 3,5 jaar oud worden. In het wild wordt zijn leven teruggebracht tot maximaal 18 maanden. Het moet gezegd worden dat de mens hem opjaagt: wij zijn zijn voornaamste vijand. De predatie van hondachtigen en katachtigen blijft in verhouding anekdotisch.

Dit verzet tegen de rat kan gezien worden als een race tegen de klok, aangezien de rioolrat een productief knaagdier is: hij plant zich razendsnel voort. Daarom wordt zijn aanwezigheid nooit met een goed oog gezien: het kunnen er snel duizenden worden. Een mannetje kan meerdere vrouwtjes hebben en een vrouwtje dat zich kan voortplanten, kan met meerdere mannetjes paren. De draagtijd van een vrouwelijke rat is slechts 24 dagen en ze kan tussen de 3 en 6 nesten per jaar krijgen, elk met tussen de 3 en 12 jongen.

De baby’s worden haarloos geboren. Blind zijn ze volledig afhankelijk van hun moeder. Als ze bij de geboorte ongeveer 5 gram wegen, vermenigvuldigen ze dit gewicht in drie weken met een factor 7 tot 10. Op dit punt worden ze gespeend, maar het duurt nog 2-3 weken voordat ze de gedragscodes leren binnen de groep waartoe ze behoren.

Een drager van ziekte

De rioolrat krijgt een slechte naam en dat is geen toegeëigende positie. Het is inderdaad een drager, zoals alle ratten, van vele ziekteverwekkers, ziektekiemen en bacteriën die verantwoordelijk zijn voor vele ziekten.

De pest is lange tijd de meest gevreesde geweest. Het zijn eigenlijk de rattenvlooien die de pest overbrengen, niet de rat zelf. Omdat ze rattenpopulaties aan het decimeren waren, moesten ze op zoek naar andere gastheren: en wij bleken ideale kandidaten te zijn. Tegenwoordig zijn gevallen van pest zeer zeldzaam en worden ze aangetroffen op het Afrikaanse continent en in Azië.

Wat wetenschappers veel meer zorgen baart, is leptospirose. Het is een bacteriële ziekte die wordt opgelopen door contact met de urine van ratten (van knaagdieren in het algemeen en ook van andere dieren). Deze ziekte is meestal mild, maar kan in de meest extreme gevallen ook leiden tot nierfalen en zelfs de dood. Het is moeilijk om deze ziekte te bestrijden omdat de bacterie lange tijd in een buitenomgeving aanwezig blijft. Bovendien is de diagnose leptospirose niet eenvoudig te stellen, aangezien de bijbehorende symptomen vergelijkbaar zijn met die van griep: koude rillingen, hoofdpijn en gewrichtspijn. Geschat wordt dat in stedelijke gebieden 43% van de wilde ratten de bacterie draagt ​​die verantwoordelijk is voor leptospirose, met de mogelijkheid om deze over te dragen op vee of huisdieren. Elk jaar worden in Frankrijk 600 mensen getroffen, met name mensen die in moerassige gebieden en rioleringen werken voor wie vaccinatie wordt aanbevolen.

Salmonellose is vrij algemeen bekend omdat de salmonellabacterie verantwoordelijk is voor veel terugroepacties in de voedingsindustrie. De inname veroorzaakt diarree, koorts en buikkrampen binnen 12 tot 48 uur na infectie. De meerderheid van de getroffenen herstelt spontaan na een week. Maar sommige patiënten kunnen complicaties hebben waarvoor ziekenhuisopname nodig is: ouderen, zwangere vrouwen en kinderen zijn vatbaarder. Ook pluimveestallen kunnen gemakkelijk besmet raken. Gezonde dragers kunnen de ziekte overdragen en ook een genezen persoon kan gedurende enkele weken salmonella uitscheiden. Dit is de reden waarom, wanneer de diagnose wordt gesteld, de isolatie van de proefpersonen essentieel is.

Rattenbeetkoorts is waarschijnlijk minder bekend. De bacterie die hier voornamelijk verantwoordelijk voor is, is de Streptobacillus moniliformis en wordt in 10% van de bijtgevallen op mensen overgedragen. Als de door de beet veroorzaakte wond snel geneest, verschijnt daarna meestal een acuut viraal syndroom met koude rillingen, koorts, braken, hoofdpijn, rugpijn en artralgie. Zonder vroege behandeling met antibiotica kan deze ziekte de dood door sepsis veroorzaken. We moeten echter oppassen dat we geen psychose voeden, omdat gevallen van beten om twee redenen zeldzaam zijn. De eerste is dat we vluchten bij het zien van een rat, want dat is voor de meesten onaangenaam of zelfs weerzinwekkend. Daarnaast zoekt de rat meer om te vluchten en bijt hij alleen als laatste redmiddel.

Andere ziekten kunnen op mensen worden overgedragen. Darmparasieten zoals lintworm, via inname van voedsel dat is vervuild door uitwerpselen van knaagdieren, ringwormschimmel of sommige virussen zoals hantavirus. Dit laatste veroorzaakt hantavirus pulmonair syndroom door contact met speeksel, urine en uitwerpselen van ratten. Het is een van de ernstigste ziekten die door ratten worden overgedragen. De eerste symptomen lijken ook op die van griep, maar ze ontwikkelen zich snel en tasten de longen, nieren en het hart aan. Het vereist vaak ziekenhuisopname op de intensive care en in 40% van de gevallen komt de dood voor.

Naast ziektes is de rat de oorzaak van flinke schade: hij knaagt aan papier, hout, leidingen en elektriciteitskabels. Sommige zachte metalen zoals koper, tin en lood zijn zelfs niet bestand tegen hun beten. Verdedigers van het dierenleven benadrukken liever hun belangrijke rol als vuilnisophalers: volgens de internationale niet-gouvernementele organisatie World Wide Fund for Nature (WWF) elimineren ze elk jaar 800 ton afval, alleen in de Parijse riolen.

De sociale intelligentie van de rioolrat

Het sociale leven van de rioolrat is erg hiërarchisch, in tegenstelling tot andere rattensoorten zoals de dakrat. Een dominante man regeert een familiegroep die uit minstens 20 leden bestaat. Als dit aantal 200 individuen kan bereiken, ligt het gemiddelde tussen de 40 en 60. De cohesie van de groep is gebouwd op de specifieke geur. De autoriteit van de dominante man wordt regelmatig in twijfel getrokken, met gewelddadige confrontaties tot gevolg. Ratten communiceren veel door ultrageluid uit te zenden, dat voor mensen onhoorbaar is. Gebaren zijn ook belangrijk en maken het mogelijk emoties te uiten.