De monarch, een zeer mooie trekvlinder

In Noord-Amerika dankt de monarch zijn bekendheid aan zijn jaarlijkse migraties van miljoenen individuen. Met oogverblindende kleuren creëren de wolken vlinders het spektakel wanneer ze massaal op de bomen landen. Maar wee het roofdier dat zou willen proeven van de fatale schoonheid van deze mot die even flamboyant als giftig blijkt te zijn.

De monarchvlinder, knaloranje

De monarch (Danaus plexippus) is een insect dat behoort tot de orde Lepidoptera en de familie Nymphalidae. Zijn spanwijdte is gemiddeld 100 mm en zijn gewicht 0,5 g. De vlinder wordt gekenmerkt door feloranje vleugels die zwart geaderd en omzoomd zijn en door een omtrek versierd met een dubbele rij witte stippen. Merk op dat de voorvleugels van trekkende soorten hoekiger zijn dan die van sedentaire soorten. Het vrouwtje is iets kleiner en haar kleur doffer. Ook in een heldere tint is de monarchrups versierd met ringen van gele, zwarte en roomwitte tinten.

Monarchvlinder, een giftige schoonheid

Of het nu in het larvale of volwassen stadium is, de adentkleuring van de monarch heeft tot doel insecteneters af te weren die het als een bedreiging zien. De rups voedt zich met kroontjeskruid, waardoor het zijn oranje pigmentatie en sterke geur krijgt. De soort is daarom begiftigd met aposematisme, een mechanisme waarmee hij zonder enige moeite een gevaar weet af te weren. Als een roofdier zich niet laat intimideren door de kleurrijke patronen, kan hij in een tweede val trappen – vergiftiging – omdat kroontjeskruid ook gifstoffen (cardenolides) bevat die de monarch in zijn lichaam vasthoudt. Als een dier ervan komt proeven, krijgt het last van darmstoornissen en kan het bezwijken.

Podium in Frankrijk voor de monarchvlinder

De monarch komt voor in gematigde klimaten in Noord-Amerika – waar hij wijd verspreid is – en in delen van de Stille Oceaan en Oceanië, zoals Nieuw-Zeeland en Australië. De aankomst in Europa en Noord-Afrika vond plaats vanuit Madeira, de Azoren en de Canarische Eilanden. Tijdens het broedseizoen houdt de vlinder van prairies, open kruidachtige ruimtes en moerassige omgevingen waar de kroontjeskruid leeft waarmee hij zich voedt. De monarch heeft zijn verspreidingsgebied uitgebreid langs de Portugese kust en in Zuid-Spanje, waar zijn voedselplant groeit. In de zomer wordt het ook waargenomen in Frankrijk en de Britse eilanden, maar het insect vestigt zich daar niet vanwege de zeer beperkte teelt van kroontjeskruid.

De monarchvlinder, een beroemde migrant

De monarch kan tot 4000 km afleggen en is de enige vlinder die deze jaarlijkse noord-zuidmigraties als vogels uitvoert. Tijdens het warme seizoen broedt hij in Canada en het noorden van de Verenigde Staten; in de herfst beginnen miljoenen individuen aan een lange reis naar bepaalde bergbossen in het zuiden van de Verenigde Staten en vooral in Mexico, waar ze fenomenale winterslaapkolonies vormen. Deze ecosystemen, voornamelijk bevolkt door coniferen, hebben ook een microklimaat waardoor ze de winter doorstaan ​​door zichzelf in een staat van inactiviteit (diapauze) te brengen. Door energie te besparen, hopen de vlinders het vet op dat voor hen essentieel zal zijn voor de terugkeer naar het noorden, die meerdere generaties duurt (zie hieronder). Merk op dat sommige populaties niet migreren en het hele jaar door in Zuid-Californië, Texas, Florida en Hawaï blijven.

De monarch: vijf vervellingen en vliegt dan weg

Tijdens de terugkeer naar het noorden (van maart tot augustus) plant de vorst zich afhankelijk van zijn voortgang gedurende 3 tot 4 generaties voort. Tussen 15 dagen en 3 weken na de paring legt het vrouwtje op verschillende plaatsen ongeveer veertig eieren. In totaal kan ze tot 400 groenachtige eieren ter grootte van een speldenknop loslaten. Onder ideale omstandigheden (van 21°C tot 32°C) zijn er 3 tot 4 dagen nodig voordat de larve aan zijn schild knabbelt om eruit te komen. Daar haalt hij zijn eerste voedingsstoffen vandaan en valt dan de bladeren van zijn waardplant aan. Het insect ondergaat 5 opeenvolgende vervellingen waarin geleidelijk de karakteristieke kenmerken van de volwassen rups verschijnen. Dan, na 2 weken, verandert het in een pop, en 10 dagen later komt de vlinder uit.

Kritieke situatie voor de monarchvlinder

Bijzonder kwetsbaar voor klimatologische variaties, roofdieren, parasieten en ziekten, bereikt slechts 10% van de monarcheieren de vlinderfase. Verschillende soorten spinnen, bidsprinkhanen en mieren eten de mot in het larvenstadium en vogels smullen van de vlinder omdat ze ongevoelig zijn voor de giftigheid ervan. Parasitaire soorten (zoals vliegen van de Tachinidae-familie of wespen van het geslacht pteromalus) leggen hun eieren in of nabij de rups, die vervolgens worden verslonden door de larven die tevoorschijn komen. Volgens sommige schattingen is de monarchpopulatie sinds 1990 met 80% afgenomen. De reden: de ontbossing van zijn overwinteringsgebied en het gebruik van pesticiden, met name glyfosaat, op zijn broedplaatsen. De normale levensduur van een monarch is ongeveer 2 maanden in de zomer en bijna 7 maanden voor de wintergeneraties.