De Alpensteenbok: waar en hoe leeft hij?

Van alle geiten die in het wild leven, is het zeker de meest herkenbare met zijn hoge, geringde hoorns. Tentoongesteld als jachttrofeeën, veroorzaakten deze majestueuze attributen bijna de verdwijning van zijn soort. Opnieuw geïntroduceerd en nu beschermd, steigert de steenbok vrolijk langs de rotswanden van de Alpen.

Identiteitskaart van de Alpensteenbok

De Alpensteenbok (capra steenbok), is een zoogdier van de familie Bovidae, orde Artiodactyla en onderfamilie Caprinae. Na eeuwen van achteruitgang, voornamelijk veroorzaakt door meedogenloze jacht, bleven er slechts enkele tientallen individuen over in het Gran Paradiso-massief (regio Aosta in Italië), net achter het Mont Blanc-massief. De beschermingsstatus van de soort en de verschillende fasen van herintroductie die sinds de jaren zestig zijn uitgevoerd, in verband met spontane migratie uit buurlanden, hebben het mogelijk gemaakt om de aantallen aanzienlijk te verhogen.

Sterke grip op rotsachtige hellingen

De Alpensteenbok is een gedrongen dier, staande op stevige poten met hoeven die hem een ​​ongelooflijke grip op de grond geven: de nagel is gemaakt van zeer hard hoorn, terwijl het kussen van de plant zowel antislip als schokabsorberend is. Uitstekende nokken met een rubberachtige textuur maken het gemakkelijker om bergafwaarts grip te krijgen en door het ontbreken van een scheidingswand tussen de twee vingers kan het rotsachtige ruimen vasthouden.

De beroemde hoorns van de alpensteenbok

De Alpensteenbok heeft lange, gestreepte, naar achteren gebogen hoorns die zijn zeer karakteristieke silhouet op bergruggen schetsen. Die van het mannetje zijn versierd met knopen – of sierkralen – en kunnen 1 m lang worden en 5 kg per paar wegen. Deze attributen demonstreren seksuele suprematie bij mannen die botsen in spectaculaire gevechten. De hoorns van het vrouwtje, bescheidener (ongeveer dertig centimeter), vertonen geen echte knopen en wegen 100 tot 300 gram.

De hoorns, reflecties van leeftijd

De hoorns van de Alpensteenbok groeien continu en hun jaarlijkse groei weerspiegelt het leven van het dier: weersomstandigheden, voedselbronnen, gezondheidstoestand… De leeftijdsberekening wordt ook gemaakt op basis van het aantal cirkelvormige groeven dat zichtbaar is op de hoorns. Alle proefpersonen jonger dan een jaar, of geiten, vertonen attributen van niet meer dan vijftien centimeter. Boven de 15 cm kan de leeftijd bij mannelijke individuen als volgt worden bepaald: twee jaar: 20 cm; drie jaar: 40 cm; vier jaar: 50 cm; vijf jaar en ouder: hoorns gelijk aan of groter dan 60 cm.

Wat de Alpensteenbok eet

Het dieet van de geit bestaat voornamelijk uit kruidachtige planten en grassen, takken van jeneverbes, rododendrons, klaver, knoppen van struiken (framboos, bosbes, berendruif, els, enz.). In het voorjaar bereikt de steenbok de bodem van de valleien om te genieten van de eerste scheut gras van het jaar en daarna van de groeiende bomen. In de zomer trekt de kwaliteit van de vegetatie in de buurt van de bergkammen hem naar hoogte. Het dier drinkt zelden en geeft de voorkeur aan dauw of sneeuw om zijn dorst te lessen. Dol op zout, waarvan het een vitale behoefte heeft, likt het zoogdier de natuurlijke zoutpannen of de zoutblokken die ter beschikking worden gesteld aan de kuddes in de bergweiden. Het minder overvloedige wintervoer moedigt hem aan om zijn vetreserves aan te spreken: een vrouwtje kan zo een derde van zijn gewicht verliezen en het mannetje de helft.

Geografische aanwezigheid van de Alpensteenbok

Het zoogdier evolueert op de alpiene boog in Frankrijk, Zwitserland, Liechtenstein, Italië, Duitsland, Oostenrijk en Slovenië. In totaal zijn 18 populaties Alpensteenbokken verspreid over zeven Franse departementen: Haute-Savoie, Savoie, Isère, Drôme, Hautes-Alpes, Alpes de Haute Provence en Alpes Maritimes. 60% van de Alpenbevolking woont in Savoie, waarvan een groot deel in het Vanoise-massief.

Het leefgebied van de Alpensteenbok: een open plek

De steenbok geeft de voorkeur aan open gebieden en komt zelden in het bos. Dit rotsdier houdt van steile locaties met talrijke kliffen, meer op het zuiden gericht. Dankzij zijn hoeven die de steen goed vastgrijpen, voelt hij zich op zijn gemak op richels en steile wanden. In het voorjaar onderzoekt hij de lage hoogten op zoek naar nieuw gras en klimt hij geleidelijk omhoog om de hergroei van de vegetatie te volgen. In de zomer en tot de herfst zoekt hij naar omgevingen met een grote diversiteit aan reliëfs en belichtingen op hoogtes die vaak meer dan 2500 m bedragen. In de winter is hij overal te zien tot op 3000 meter hoogte, op steile en zonnige hellingen. Het grondgebied beslaat ongeveer twintig vierkante kilometer.

Typische dag voor de Alpensteenbok

Herfst en winter maken voedselbronnen schaars, waardoor dieren veel meer tijd besteden aan het zoeken naar voedsel. Zo kan de alpensteenbok de hele dag grazen, vooral bij slecht weer. In de zomer grazen de mannetjes van zonsopgang tot zonsopgang, vervolgens van zonsondergang tot nacht en rusten tijdens de hete uren op locaties met goed zicht op mogelijk gevaar. De vrouwtjes, veel meer gericht op waakzaamheid, besteden minder tijd aan rust en verdelen hun voedsel over de dag.

De Alpensteenbok, een sociaal dier

De steenbok is een niet erg schuw dier dat gemakkelijk te benaderen is en wiens spel een populaire bezigheid is voor jongeren en mannetjes. Deze gezellige soort die het gezelschap van zijn soortgenoten zoekt, leeft echter het grootste deel van het jaar in aparte kuddes. Mannetjes en vrouwtjes komen alleen samen op het moment van de bronst, die plaatsvindt van eind november tot half januari. Dan, aan het einde van de winter, verlaten de geiten de vrouwtjes en jongen en verzamelen zich in groepen van wel honderd individuen.

Reproductie: een recht om te veroveren

Bij deze polygame soort kunnen mannetjes en vrouwtjes zich voortplanten vanaf 18 maanden, maar nemen ze pas in hun 3e of 4e jaar daadwerkelijk deel aan de bronst. De voortplanting vindt plaats tijdens de eerste helft van de winter. Gedurende deze periode verzetten de mannetjes zich tegen elkaar door gewelddadige hoornslagen om zichzelf hiërarchische superioriteit te verlenen en dus het recht om met de vrouwtjes te paren. Aan het einde van een draagtijd die 165 tot 170 dagen duurt, zal er slechts één geit ter wereld komen, tweelinggeboorten blijven zeer zeldzaam. De kleine kan vanaf de derde dag zijn moeder volgen en zal haar twee of drie maanden zogen.

De steenbok bedreigd door ziekte

Zelfverzekerd in hun kracht, kennen gezonde volwassenen geen natuurlijke vijanden. De adelaar kan echter geiten aanvallen of ervoor zorgen dat oude exemplaren losraken. Wanneer de steenbokken naar de bodem van de bergen komen, kunnen ze ook ten prooi vallen aan de wolf. De alpensteenbok, een beschermde soort in Frankrijk sinds 1981, wordt niet langer met uitsterven bedreigd volgens de International Union for Conservation of Nature (IUCN). De jacht is verboden in Frankrijk en gereguleerd in bepaalde Europese buurlanden. Ziekten (keratoconjunctivitis, caseous lymphadenitis, enz.) vormen een belangrijke doodsoorzaak bij de alpensteenbok. De levensduur is 15 tot 20 jaar.